عناصـر غذایـى کـم مصـرف نقـش مؤثـرى در رشـد گیـاه دارنـد. هـر گیـاه، بـه مقـدار بسـیار کمـى از هـر عنصـر غذایـى کـم مصـرف نیـاز دارد، امـا وجـود همیـن مقـدار بسـیار کـم، بـراى رشـد آن ضـرورى مـى باشـد. عناصـر غذایـى کـم مصـرف، در سیسـتم هـاى آنزیمـى گیاهـان ایفـاى نقـش مـى نماینـد. عناصـرى همچـون بـور و مولیبـدن، بخشـى از سـاختمان مولکـول آنزیـم هـا مـى باشـند. مقـدار بسـیار کمـى از چنیـن عناصـرى، جهـت سـاخت آنزیـم بـراى کاتالیـز یـک فرآینـد ضـرورى در گیـاه، کافـى مـى باشـد. مولیبـدن یـک جـزء ضـرورى در دو آنزیمـى اسـت کـه نیتـرات را بـه نیتریـت (شـکل سـمى نیتـروژن) و سـپس بـه آمونیـاك تبدیـل مـى کنـد تـا اینکـه بـراى سـنتز اسـیدهاى آمینـه در گیـاه اسـتفاده شـود. گیاهـان همچنیـن از مولیبـدن بـراى تبدیـل فسـفر معدنـى بـه اشـکال آلـى در گیـاه اسـتفاده مــى کننــد. بــور عنصــرى متحــرك در داخــل خــاك اســت و قابلیــت انتقــال دارد. از آنجایــى کــه ایــن قابلیــت بــراى عناصــر میکــرو درمقدارهـاى کـم ضـرورى اسـت تـا نیـاز گیـاه را تامیـن کنـد، در تغذیـه کـودى سـنتى تـلاش شـده کمبـود ایـن عنصـر تامیـن شـود. وجـود عنصــر بــور بــراى تثبیــت عنصــر نیتــروژن و تشــکیل گــره هــاى ریزوبیومــى در خانــواده بقــولات (لوبیــا، نخــود و …) ضــرورى اســت.

چگونگى جذب Mo و B در گیاه

مولیبــدن یکــى از عناصــر کــم مصرفــى اســت کــه بــه مقــدار کمتــر از ســایر عناصــر کــم مصــرف جــذب گیاهــان مــى شــود(البته بــه غیــر از نیــکل ، ضرورتـش ثابـت شـده اسـت). معمـولا کـه اخیـرا
غلظــت مولیبــدن در بافــت هــاى گیاهــى کمتــر از بـه 1ppm بـوده و غلظـت کمتـر از 2ppm/0 معمـولا عنـوان کمبـود در نظـر گرفتـه مـى شـود. مولیبـدن ســنگین تریــن فلــز در بیــن عناصــر غذایــى مــورد نیــاز گیاهــان اســت. ایــن عنصــر بــه صــورت MoO4جـذب گیاهـان مـى شـود و مکانیـزم عمده -2 بـراى جابجایـى یون مولیبدات در روى سـطح ریشـه مکانیــزم جریــان تــوده اى مــى باشــد. مولیبــدن تنهـا عنصـر کـم مصرفـى اسـت کـه بـا افزایـش PH قابلیـت جـذب آن افزایـش مـى یابـد. در PH هـاى MoO4 و اســیدى یــون مولیبــدات بــه صــورت H- بــه هنگامــى کــه اســیدیته زیــاد مــى شــود نهایتــا  MoO4(کــه بــهصــورت اســید مولیبدیــک (H2- صــورت محلــول اســت در مــى آیــد. بــه دلیــل آن کـه بـا افزایـش PH میـزان بارهـاى منفـى افزایـش مـى یابد(یـون مولیبـدات)، بنابرایـن جـذب سـطحى آن کاهــش یافته (زیــرا رس هــا داراى بــار منفــى هســتند) در نتیجــه غلظــت آن در محلــول خــاك افزایـش یافتـه و جـذب آن نیـز بیشـتر مـى شـود. بـور نیـز از جملـه عناصـرى اسـت کـه حالت واسـطه بیـن فلـزات و غیـر فلـزات را دارد، ظرفیت آن سـه بـوده و بـه صـورت اسـید بوریـک(3)OH(B (جـذب گیاهـان مــى شــود. گاهـى اوقــات نیـز ب ه مقـدار کــم بــه صــورت بــورات(BO3H3 (بــراى گیاهــان 1ppm ،بـور قابـل قابـل جـذب مـى باشـد. معمـولا جــذب کــه بــا آب داغ از خــاك عصــاره گیــرى مــى شــود بــراى رشــد و نمــو اکثــر گیاهــان کافــى مــى باشــد البتــه برخــى از گیاهــان بــه بــور بیشــترى نیــاز داشــته و مــى تواننــد تــا حــدود 2ppm ،بــور در محلـول خـاك را نیـز تحمـل نماینـد ولـى غلظـت اگــر بــه 5ppm ،قابــل هــاى بالاتــر بــور مخصوصــا جــذب برســد بــراى اکثــر گیاهــان مســموم کننــده اسـت. بـور در برخـى از خـاك هـاى مناطـق خشـک و نیمـه خشـک جـزء امـلاح محلـول خـاك بـوده و باعـث مسـمومیت در گیاهانـى مـى شـود کـه در خـاك هاى شـور رشـد مـى کننـد و یـا بـا آب شـور آبیـارى مـى شـوند، بنابراین مسـمومیت بور و کلـر در خاك هاى عـادى اسـت. شـور و آب هـاى شـور امـرى تقریبـاً کمبـود بـور در PH هـاى قلیایـى دیـده مـى شـود و بـا کاهـش PH قابلیـت جـذب آن افزایش مـى یابد.

وظایف مولیبدن و بور در گیاهان

مولیبــدن و بــور در فعالیــت هــاى مختلــف واکنـش هـاى متعـددى در گیـاه شـرکت مـى کننـد. از جملــه وظایفــى کــه مولیبــدن بــر عهــده دارد مــى توانیــم بــه مــوارد زیــر اشــاره نماییــم:

1 .کوفاکتـور یـا کوآنزیـم در سـنتز آنزیـم نیتروژنـاز : بـراى تثبیـت ازت در گیاهـان لگـوم مـورد نیاز اسـت و فعـال کننـده ریزوبیـوم هـاى همزیسـت بـا بقـولات اسـت. در هـر مولکـول آنزیـم نیتروژنـاز کـه در تمام موجــودات تثبیــت کننــده ازت وجــود دارد دو اتــم مولیبــدن بــه کار رفتــه اســت بنابرایــن بــا کمبــود مولیبـدن فعالیـت آنزیـم نیتروژنـاز از بیـن رفتـه و تثبیت ازت در گیاهان تثبیت کننده کاهش مى یابد.

2 .حضــور در ســاختمان آنزیــم نیتــرات ردوکتــاز: هــر مولکــول نیتــرات ردوکتــاز داراى دو اتــم مولیبــدن مــى باشــد. کار آنزیــم نیتــرات ردوکتــاز احیــاء نیتــرات هــا در گیــاه و تبدیــل نیتــرات بــه
آمونیوم(فـرم احیـاء شـده) و بـه کار بـردن آمونیـوم در سـاختمان اسـیدهاى آمینـه و پروتئین مى باشـد.

3 .حضــور در ســاختمان آنزیــم ســولفیت ردوکتــاز: فعالیــت هــاى اکســید و احیــاء

4 .شــرکت در تشــکیل اســید اســکوربیک. از جملــه وظایفــى کــه بــور بــر عهــده دارد مــى توانیــم بــه مــوارد زیــر اشــاره نماییــم: 1 -تشــکیل دیــواره ســلولى، پایــدارى غشــاء سیتوپلاسمى2-تشکیل دانه گرده، زنده ماندن آ ن و همچنیــن ر شــد لو لــه گــر د ه 3 -تقســیم و طویــل شــدن ســلول هــاى مریســتمى در نــوك شــاخه هــا و نــوك ریشــه هــا 4-انتقــال کلســیم در گیــاه و تنظیــم نســبت کلســیم بــه پتاســیم در بافــت هــاى گیاهــى. متابولیســم قنــد و مــواد هیدروکربنــه و انتقــال آن هــا، تشــکیل و ترمیــم بافــت هــاى آونــدى، تنظیــم مقــدار آب و هدایــت آن در ســلول و ســنتز نوکلئوتیدهــا (نقــش در نرعقیمــى) از دیگــر وظایــف بــور در گیاهــان اســت.

عوامل موثر بر قابلیت جذب مولیبدن

PH خــاك: بــر خــلاف ســایر عناصــر کــم مصــرف بــا افزایــش PH قابلیــت جــذب مولیبــدن افزایــش مــى یابــد، بــه همیــن دلیــل افزایــش PH خــاك هــاى اســیدى مــى توانــد از کمبــود مولیبــدن در ایــن خــاك هــا جلوگیــرى نمایــد. غلظــت ســایر عناصــر: آزمایشــات مختلــف نشــان مـى دهـد کـه غلظـت بـالاى یـون سـولفات در محیـط ریشـه از قابلیـت جـذب مولیبـدن مـى کاهد(رقابت غلظــت زیــاد نیتــرات هــا جــذب آنیونــى). معمــولا مولیبــدن را رونــق مــى بخشــد زیــرا بــراى احیــاء نیتـرات در گیـاه بـه مولیبدن نیاز اسـت، و بالعکس بـا بـالا رفتن غلظـت آمونیوم جـذب مولیبدن کاهش مــى یابد(زیــرا دیگــر نیــازى بــه احیــاء ازت وجــود نــدارد). بــالا رفتــن غلظــت فســفات هــا در محیــط ریشـه جـذب مولیبدن بهبـود مى یابد(زیـرا گیاهان تثبیــت کننــده ازت بــراى ســاخته شــدن ATP بــه فسـفات نیـاز دارنـد). غلظت بالاى مـس و منگنز در محیـط ریشـه جـذب مولیبـدن را کاهـش مـى دهـد.

عوامل موثر بر قابلیت جذب بور

فقیــر بــودن کانــى هــاى خــاك از بــور همچــون تورمالیــن و بوراکــس. PH زیاد خاك و رسوب بور به صورت بورات کلسیم. تثبیت بور در رس ها و مواد آلى و هیدروکسیدها. خشــک و مرطــوب شــدن متنــاوب خــاك هــا.

علائم کمبود مولیبدن و بور در گیاهان

در گیاهــان خانــواده لگــوم کمبــود مولیبــدن مانــع تثبیـت ازت مـى شـود لـذا بـا کمبـود مولیبـدن در گیاهـان ایـن خانـواده، علائـم کمبـود ازت، از جملـه کلروز در برگ هاى مسـن مشـاهده مى شـود(عکس 1 .(در گیاهـان خانـواده کلـم چنانچـه کمبـود خفیـف باشـد لکـه هـاى خاکسـترى مایـل بـه آبـى خمیـده شــده روى بــرگ هــا مشــاهده مــى شــود. توخالــى شـدن سـاقه هـاى گل کلـم و کلـم بروکلـى نیـز مـى توانـد در اثـر کمبـود مولیبدن باشـد اما اگـر کمبود شـدید باشـد در کلـم ها و گوجه فرنگـى پهنک برگ توسـعه نیافتـه و تنهـا رگبـرگ ها به وجـود آمده که اصطلاحا آن را دم شـلاقى شـدن برگ ها مى گویند
در غــلات کلــروز از انتهــاى بــرگ آغــاز مــى شــود و بــرگ تــا اواســط ســبز و ســالم بــه نظــر مــى رســد. در چغندرهــا بــرگ هــاى جــوان شــروع بــه کلــروز نمــوده و بــرگ هــا قاشــقى مــى شــود. یکـى از مهـم تریـن علائـم کمبـود بـور در گیاهـان ضخیـم شـدن دمبـرگ هـا و سـاقه(به دلیـل کلفـت شــدن دیــواره ســلولى آن هــا) و همچنیــن تــرك خــوردن ســاقه و دمبــرگ اســت؛ چنانکــه ایــن امــر بـه وضــوح در کرفــس مشــاهده مــى شــود کــه در اثــر کمبــود بــور دمبــرگ تــرك مــى خــورد. کرکـى شـدن سـاقه نیـز از علائـم دیگـر کمبـود بـور اسـت. بـد شـکل شـدن برگ هـا (عکـس 2 ،(ضخیم

شـدن آن ها، از دسـت دادن شـفافیت، براق بودن بــرگ هــا و همچنیــن ضخیــم و شــکاف دار شــدن رگبــرگ هــا از علائــم کمبــود بــور مــى باشــد. بــد در ســیب و شــکل شــدن میــوه هــا، کــه مخصوصــا بـه دیـده مـى شـوند. کمبـود بـور عـلاوه بـر کوچـک و چروکیـده شـدن میـوه هـا موجـب تشـکیل مـاده اى صمـغ ماننـد در داخـل میـوه هـا نیـز مـى گـردد. در انگــور کمبــود بــور باعــث بــد شــکل شــدن= حبــه هــا و خــارج شــدن آن هــا از شــکل اولیــه و همچنیـن ریـز و درشـت شـدن حبـه هـا مـى گـردد. کمبــود بــور در زیتــون باعــث بــه وجــود آمــدن کـرك روى میـوه زیتـون مـى شـود کـه ایـن حالـت میمونــى شــدن میــوه مــى گوینــد. را اصطلاحــا کلــروز شــدن بــرگ هــاى جــوان و خشــک شــدن گل هــا نیــز از دیگــر علائــم کمبــود بــور در گیاهــان هســتند. در کمبــود بــور گوشــت میــوه هــا تلــخ، بــد مــزه و پــوك مــى شــود.

پیشنهاد کشاورزى دارویى حسینى

تاکنــون مطالعــات زیــادى در مــورد اســتفاده همزمــان و تاثیــر مولیبــدن و بــور بــر روى گیاهــان صــورت گرفتــه اسـت و ایـن مطالعـات بیشـتر در مـورد عملکـرد نهایـى محصـول بـوده اسـت. نتایـج ایـن مطالعـات، تعامـل بیـن Mo و B کـه داراى خاصیـت سینرژیسـت (هـم افزایـى) و اثــرى مکمــل بــر روى یکدیگــر دارنــد مــى باشــد. در مطالعـه اى روى گیـاه سـویا (2005., al et Liu ،(اسـتفاده همزمــان از Mo و B ،منجــر بــه افزایــش قابــل توجــه عملکــرد محصــول، بــه خصــوص در خــاك هایــى کــه بــا کمبــود Mo و B مواجــه بودنــد گردیــد. همچنیــن بــا توجــه بــه نتایــج به دســت آمده در ایــن مطالعــه، طــول ریشـه اصلـى، حجـم ریشـه، وزن خشـک ریشـه ها و نـرخ فتوســنتز برگ هــا (جــدول 1 (بــا اســتفاده همزمــان از Mo و B افزایـش قابـل توجهـى داشـته اسـت. امکـس بومــو کــودى کامــلا محلــول در آب بــوده کــه بــا تامیــن مقادیــر مناســبى از عناصــر بــور و مولیبــدن، منجــر بــه تولیــد دانــه هــاى گــرده بــارور، افزایــش دسترســى گیــاه بــه نیتــروژن، تنظیــم فرآیندهــاى متابولیســمى، ســاخت دیــواره ســلولى و انتقــال قندهــا مــى شــود

……………………………………………………………………………………………………………………………….

برخى منابع مورد استفاده در مقاله

4–41: 17 Bulletin Science Agricultural naChi. soybean in nutrition boron and lybdenummo of development research The) 2001 (P Liu) 1
R Kalin, A Yang, Y Fang, G Xu, Y Yang, P Liu)2
in boron and molybdenum of effect The) 2005(
three of photosynthesis and growth the on soil
–197): 5, (51., Environ Soil Plant. varieties soybean
.205
,M Moussa, Y Zhao, A Elyamine, M Ismael)3
pollen to toxicity cadmium restrain lybdenummo and selenium Can) 2018. (al et, M Rana
.2163: 19 Sci Mol J Int? napus Brassica in grains
et, M Riaz, MS Rana, S Hussain, C Hu, M Imran)4
Triticum (wheat winter of efficacy tosyntheticpho on effects induced Molybdenum) 2019. (al
sources nitrogen different under.) L aestivum
Plant. assimilation nitrogen with associated are
.163-154:141 Biochemistry and Physiology
,M Imran, XC Sun, P Bhantana, MS Rana)5
.Overview An: Crops for Element sentialEs an as Molybdenum) 2020. (al et, M Shaaban
,M Shaaban, S Ali, M Imran, X Sun, MS Rana)6
on effects induced-Molybdenum) 2020. (al et
Plant. L aestivum Triticum in transformation rusphospho rhizosphere and structure-ultra leaf
.29-20: 153 Biochemistry and P